Kwestie finansowania są wymieniane przez interesariuszy nie tylko w Polsce, ale w całym regionie Europy-Środkowo Wschodniej, jako jedna z głównych barier rozwoju technologii CCS/CCUS. Choć na jego obecnym etapie wdrażanie projektów z tej dziedziny wciąż wiąże się z dużym wysiłkiem finansowym, a dostępne możliwości nie zaspokajają w pełni potrzeb zainteresowanych podmiotów, trafne zidentyfikowanie źródeł potencjalnego finansowania otwiera zamknięte dotychczas furtki i w dużej mierze ułatwia implementację. Warto przyglądać się, które projekty stały się faktem dzięki zdobyciu wsparcia z zewnątrz a także krajom, w których zmiany w kierunku ułatwienia rozwoju technologii CCS/CCUS postępują szybciej niż w innych państwach regionu.
Pod koniec marca 2023 roku odbyło się seminarium online w ramach projektu Building momentum for the long-term CCS deployment in the CEE region (CCS4CEE). Było ono w całości poświęcone tematowi finasowania projektów CCS i miało na celu przedstawienie różnych punktów widzenia w tym zakresie. Najważniejsze konkluzje zostały uwzględnione również w prezentacji analityków WiseEuropa w trakcie kwietniowego seminarium “Technologie wychwytu CO2 w energetyce i przemyśle” w Centrum Energetyki Akademii Górniczo-Hutniczej (Schemat 1). Część z wymienionych niżej źródeł została rozwinięta w dalszej części tekstu.
Fundusz Innowacyjny
Kiedy mówimy o źródłach finansowania projektów CCS/CCUS, nie sposób pominąć Fundusz Innowacyjny. Jest to jeden z największych na świecie programów finansowania demonstracji innowacyjnych technologii niskoemisyjnych, zarządzany bezpośrednio przez Komisję Europejską (Dyrekcja Generalna ds. Działań na rzecz Klimatu / DG CLIMA) i agencję wykonawczą CINEA. Wspiera on projekty w szczególności z zakresu:
- innowacyjnych niskoemisyjnych technologii i procesów w energochłonnych gałęziach przemysłu, w tym produktów zastępujących produkty wysokoemisyjne,
- wychwytywania i wykorzystania dwutlenku węgla (CCU),
- budowy i eksploatacji instalacji do wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS),
- innowacyjnego wytwarzania energii odnawialnej,
- magazynowania energii.
Na przestrzeni pierwszych dwóch lat jego istnienia, z Funduszu Innowacyjnego dofinansowano 70 projektów na łączną kwotę przekraczającą 3 miliardy euro. Są wśród nich projekty bezpośrednio związane z CCS. Szacuje się, że dzięki wspomnianym środkom wychwytywanych jest w celu składowania 4,6 mln ton CO2 rocznie. Odzwierciedla to tezę, iż CCS jest dla Funduszu jedną z 5 technologii niezbędnych do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku. Kolejny nabór, tym razem dedykowany małym projektom, tj. poniżej kwoty 7,5 miliona euro, kończy się 19 września. Łączna kwota do rozdysponowania to tym razem 100 milionów euro.
Jednym z polskich projektów dofinansowanych z Funduszu Innowacyjnego jest Go4ECOPlanet. Umowa na dofinansowanie została podpisana 19 stycznia 2023 roku. Łączna kwota kosztów poniesionych na projekt przez 10 lat to 380 milionów euro, z czego 265 milionów euro to koszty inwestycyjne (CAPEX). Dofinansowanie UE wynosi 228 milionów euro (60%).
Horizon Europe i EEA Grants
Kolejną możliwość dofinasowania stwarza dla projektów CCS/CCU Horizon Europe. Przykładem beneficjenta może być projekt ACCSESS, obejmujący zasięgiem również Polskę. Z kolei EEA Grants ma dwa nadrzędne cele: przyczynić się do równości w Europie – zarówno z społecznym, jak i ekonomicznym wymiarze – oraz do wzmocnienia relacji między Islandią, Liechtensteinem i Norwegią a 15 państwami-beneficjentami w Europie.
Łącząc Europę
Oprócz wspomnianego już projektu Go4ECOPlanet, inną polską inicjatywą związaną z CCS, która może ubiegać się o dofinansowanie, w tym przypadku z instrumentu „Łącząc Europę” (CEF), jest Poland – EU CCS Interconnector. Jest to hub transportowy CO2 w północnej Polsce, poszerzany o Litwę i posiada on już status Project of Common Interest (PCI). W ramach perspektywy budżetowej 2021-2027 dla instrumentu CEF wygospodarowano 5,8 miliardów euro.
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBRD) to międzynarodowa instytucja finansowa wspierająca rozwój zrównoważonych, dobrze funkcjonujących gospodarek rynkowych. Od 2006 roku sfinansował ponad 2300 „zielonych” projektów, przyczyniając się do obniżenia emisji C02 o 110 milionów ton rocznie. EBRD wypełnia swoją misję poprzez finansowanie komercyjne, współfinansowanie koncesyjne, wsparcie techniczne (m.in. wsparcie w zakresie przygotowania projektu i aplikowania o granty europejskie) oraz dialog polityczny. Pierwszym przykładem zaangażowania tej instytucji w finansowanie CCS/CCUS było udzielenie pożyczki w 2010 r. w wysokości 200 mln EUR dla słoweńskiej elektrociepłowni Šoštanj na budowę 600MW bloku dostosowanego do późniejszej instalacji infrastruktury wychwytu dwutlenku węgla (CCS-ready).[8]
Europejski Bank Inwestycyjny
Celem Europejskiego Banku Inwestycyjnego jest wspieranie integracji, zrównoważonego rozwoju i spójności społeczno-gospodarczej państw członkowskich UE. Ten cel jest realizowany m.in. poprzez program NER 300, który ma promować innowacyjne technologie niskoemisyjne. Europejski Bank Inwestycyjny zapewnia również finasowanie dla przemysłu, głównie w formie długu uprzywilejowanego (senior debt).
Wbrew pozorom, droga do stworzenia środowiska wspierającego rozwój projektów CCS/CCUS nie jest długa ani wyboista. Powyżej opisane zostały jedynie niektóre z możliwości finansowania, a przykładem potwierdzającym tę tezę jest Dania, gdzie jeszcze dwa lata temu składowanie dwutlenku węgla było prawnie zakazane, a dziś funkcjonują tam liczne inicjatywy z tej dziedziny. Jednocześnie unijna polityka coraz mocniej wspiera niskoemisyjne technologie. Wprowadzenie Taksonomii oraz raportowania niefinansowego zwiększa presję na przedsiębiorstwach oraz ogranicza możliwości finansowania niezrównoważonych technologii. CCS jest jedną z ośmiu strategicznych technologii w Europejskiej strategii dla przemysłu, która zakłada w 2030 roku możliwość składowania w UE 50 milionów ton CO2 rocznie. Technologie CCS i CCU są też ujęte w wytycznych CEEAG, tj. mogą być beneficjentem pomocy publicznej.
Karolina Szyller, Maciej Giers
Źródła:
Bellona, EBRD loans € 200 million to CCS-ready Slovenian plant
S. Happaerts, Just Transition Fund. Context and opportunities for CCS
J. Fabiszewska-Solares, K. Kobyłka, K. Laskowski, K. Marszał, CCS National Roadmap, Warszawa 2022
K. Jordal, Horizon Europe and other transnational funding opportunities as enablers of CCS
K. Kobyłka, K. Laskowski, Krajowe i europejskie instrumenty wsparcia dla rozwoju technologii CCUS
w Polsce
D. Koufos, CCS & EBRD
K. Thomsen, CCS Denmark: Subsidy Schemes