W drugiej połowie maja 2024 r. odbyło się w Krakowie ostatnie z zaplanowanych seminariów w ramach projektu CCUS.pl, poświęcone tym razem tematom śladu węglowego, technologii utylizacji CO2 i akceptacji społecznej dla technologii CCUS. Wydarzenie było zorganizowane przez Akademię Górniczo-Hutniczą w Krakowie i Fundację WiseEuropa.
Dzień 1
Po powitaniu słuchacz przez prof. dr hab. Wojciecha Nowaka i omówieniu nadchodzących działań w ramach projektu CCUS.pl przez dr Pawła Gładysza, dr Magdalena Gazda-Grzywacz opowiedziała o procesie zwiększania się roli zrównoważonego rozwoju w budowaniu wartości przedsiębiorstw. W tej części seminarium rozwinięty został temat ESG, w tym unijne przepisy regulujące tę kwestię.
W roku 2022 w ciągu 209 dni ludzkość wyczerpała limit zasobów umożliwiający ich odnowienie się (wskaźnik Earth Overshoot Day przypadł na 1.08). Konsumujemy coraz więcej zasobów naturalnych, w coraz szybszym tempie. Obecnie tempo to powoduje zużywanie się ponad 1,7 × zasobów ziemskich w stosunku do szybkości ich odnawiania się.
Analiza Instytutu CCS, wraz z ustaleniami z wywiadów, wyraźnie pokazuje rosnącą świadomość i znaczący wpływ ocen ESG na całym świecie. Wzmocnienie międzynarodowych zobowiązań w zakresie zmian klimatycznych i kwestii zrównoważonego rozwoju, a także bardziej powszechne przyjęcie obowiązkowych zobowiązań sprawozdawczych w wielu jurysdykcjach na całym świecie, przyniosły to uznanie wśród interesariuszy. Rezultatem, jest zarówno wymaganie tego typu informacji przez inwestorów, jak i akcjonariuszy, a także gotowość wielu firm do wzmocnienia swoich praktyk sprawozdawczości i ujawniania informacji zgodnie z tym zapotrzebowaniem.
Wyniki firm w sprawach związanych ze zmianami klimatycznymi nadal napędzają dużą część dyskusji na temat środowiska w przestrzeni ESG. W ostatnich latach stało się to kwestią krytyczną, a firmy coraz częściej oczekują, że będą zgłaszać szerszy zakres informacji, a także szczegóły wszelkich działań mających na celu łagodzenie ich wpływu i emisji. Podczas gdy w niektórych jurysdykcjach informacje związane z klimatem stały się częścią obowiązkowych praktyk ujawniania informacji, na całym świecie istnieje coraz szersze oczekiwanie, że społecznie odpowiedzialne i wydajne firmy będą zgłaszać te informacje dobrowolnie.
W kolejnej części dr Paweł Gładysz przedstawił technologie gospodarczego wykorzystania dwutlenku węgla. Wychwycony dwutlenek węgla znajduje zastosowanie przede wszystkim w produkcji paliw syntetycznych; przy wspomaganym wydobyciu ropy naftowej (głównie w Stanach Zjednoczonych), we wspomaganych systemach produkcji energii elektrycznej i/lub ciepła ze źródeł geotermalnych; mineralizacji; wspomaganiu wytwórni nawozów; produkcji polimerów; uprawie alg. Należy zaznaczyć, że choć technologie CCU są w Europie rozwijane, nie są jeszcze na tyle dojrzałe, by można je było stosować na komercyjną skalę. Duże nadzieje wiąże się również z technologiami produkcji paliw do samolotów. Mimo wysokiego wciąż ryzyka, inwestycje w technologie CCU rosną – zarówno prywatne, jak i publiczne. Na czele stawki są pod tym względem Stany Zjednoczone i takie segmenty jak produkcja paliw czy materiałów budowlanych.
Aktualny bilans gospodarczego wykorzystania dwutlenku węgla na świecie to ok. 230 milionów ton na rok. W przygotowaniu (do roku 2030) są projekty obejmujące utylizację ok. 15 mln ton dwutlenku węgla na rok.
W krajach UE rozwijanych jest 5 dużych projektów CCU, które są finansowane w ramach Funduszu Innowacyjnego. Unia Europejska dąży do tego, by w 2050 r. stosować CCU i CCS w proporcji 50:50. Jednakże, jak podaje Międzynarodowa Agencja Energetyczna, podczas gdy wykorzystanie CO2 mogłoby przynieść znaczne korzyści klimatyczne, stosunkowo ograniczony rozmiar rynku dla tych zastosowań oznacza, że dedykowane składowanie powinno pozostać głównym celem wdrażania technologii CCUS na świecie.
Na koniec dr Paweł Gładysz omówił stan rozwoju technologii CCS na świecie na koniec 2023 roku i najważniejsze projekty z obszaru utylizacji dwutlenku węgla w Polsce, Europie i na świecie. Obecnie działa 41 obiektów komercyjnych wykorzystujących technologię CCS, 2 obiekty są odstawione od eksploatacji, 26 obiektów jest w budowie, 121 obiektów w zaawansowanym stanie przygotowań i 204 obiekty w fazie wstępnej.
Dzień 2
Drugi dzień seminarium minął pod znakiem tematów społecznych – Maciej Giers, analityk WiseEuropa przedstawił wyniki najnowszego badania opinii społecznej przeprowadzonego w marcu bieżącego roku na zlecenie Fundacji przez firmę SW Research. Podsumowanie dostępne jest tutaj. Wyniki te zostaną również uwzględnione w raporcie na temat diagnozy społecznej w kontekście CCUS, który zostanie opublikowany jesienią br.
Pierwszy panel dyskusyjny („CCUS akceptowalny społecznie?”) nawiązywał bezpośrednio do przedstawionych wcześniej wyników. Był moderowany przez Macieja Giersa, a na jego pytania odpowiadali: Piotr Zimolzak (SW Research), Zuzanna Nowak (The Opportunity Institute for Foreign Affairs), Agnieszka Garbacz (Cemex) oraz dr Paweł Gładysz (AGH). Zdaniem Zuzanny Nowak, akceptacja społeczna jest ważna z kilku względów. Po pierwsze, do jej uzyskania zobowiązuje państwa prawo międzynarodowe za każdym razem, kiedy wdrażany jest projekt, który w jakiś sposób wpływa na środowisko i ludność. Społeczeństwo może blokować projekty, dlatego też ze strategicznego punktu widzenia akceptacja jest tak ważna, jeśli zależy nam na realizacji zgodnie z czasowymi i budżetowymi założeniami. Jak wytłumaczył Piotr Zimolzak, CCUS nie kojarzy się ludziom z transformacją energetyczną lub też w dużej mierze nie mają oni wyrobionego zdania, gdyż często dopiero na etapie kontaktu z pytaniem ankietowym respondent zaczyna się zastanawiać nad swoją opinią na dany temat.
Jak pokazało badanie, tylko 3% respondentów kojarzy CCUS z branżą cementową. Ponieważ jest to branża „lokalna”, a zakłady przeważnie znajdują się w małych miejscowościach, Agnieszka Garbacz rekomenduje celowanie komunikacji właśnie w społeczność lokalną i upatruje szansę w tym, że niewiele ludzi wie o CCUS – tę nieświadomą część społeczeństwa można właśnie wyedukować na dany temat.
Dr Paweł Gładysz podkreślił natomiast, że w omawianym przez nas przypadku nie powinno mówić się o jednej narodowej kampanii, lecz o kilku lokalnych. Źródło finansowania kampanii z pewnością będzie wpływać na jej percepcję. Powinno się korzystać z dobrych praktyk z udanych kampanii, jak przy energetyce jądrowej.
Powyższa teza była punktem wyjścia dla drugiego panelu, moderowanego przez Karolinę Szyller (WiseEuropa), który nosił tytuł „Język skutecznych kampanii społecznych”. Udział wzięli w nim Ewa Mączka (Pomorskie Biuro Planowania Regionalnego), Marzena Rogozik (Biuro Komunikacji i Dialogu Lokalnego w ArcelorMittal Polska), Michał Wendołowski (Bellona Europa) oraz Bartłomiej Kupiec (SEC Newgate CEE). Ewa Mączka podkreśliła, że na początku procesu komunikowania należy zdefiniować grupę, z którą mamy do czynienia, a także celu, jaki chcemy osiągnąć. Społeczeństwo można podzielić na zwolenników, przeciwników oraz niezdecydowanych i największy potencjał leży w tej ostatniej grupie. Używajmy języka prostego, komunikatów obrazkowych, organizujmy warsztaty i spotkania otwarte, które włączą do dyskusji jak najwięcej osób.
Potwierdza to kampania „Jutro bez smogu”, którą firma ArcelorMittal wspierała Urząd Miasta Krakowa w wymianie starych, nieekologicznych pieców w latach 2018-2019. W ramach tej kampanii m.in. zorganizowano wystawę roślin produkujących tlen i oczyszczających powietrze. Dzięki atrakcyjnej formie i jasnemu przekazowi wydarzeniem zainteresowało się dużo dzieci i młodzieży, więc w ten sposób początkowe wyzwanie, jakim była edukacja, udało się przekuć w sukces. W tej kampanii postawiono również na szczere zestawienie wszystkich plusów, minusów oraz różnych opcji. Przekaz był wzmocniony przez postawę samej firmy, która upubliczniała swoje emisje, plany oraz działania.
Bartłomiej Kupiec pracuje od 12 lat przy kampaniach społecznych, m.in. przy kampanii „Rodzina Atomickich”, i widzi, jak zmieniają się realia. Mamy do czynienia z wielogłosem i kryzysem autorytetów, stąd też skuteczne okazuje się wprowadzanie bohaterów kampanii. Ważne jest również, żeby społeczeństwo miało kontakt z żywą osobą.
Michał Wendołowski podkreślił, że w przypadku CCUS ważny jest dialog z organizacjami pozarządowymi. Warto również kłaść nacisk, że omawiane technologie są narzędziem sprawiedliwej transformacji. Co ważne, edukować należy również o przemyśle ciężkim i jego roli, gdyż tak naprawdę na tej płaszczyźnie jest niski stopień świadomości.
W dyskusji przewijało się ponadto kilka „luźnych” wskazówek, w jaki sposób kreować komunikację ze społeczeństwem przy takich niełatwych tematach:
- nie wdawać się w szczegóły
- być transparentnym
- używać języka korzyści
- operować faktami
- dać ludziom poczucie sprawczości
- unikać nadmiernej propagandy
- nie krytykować tego, co było.
Okazuje się, że równie ważna, co edukacja społeczeństwa, jest edukacja władz. Akcent pada także na umożliwienie kontrolowanego dialogu między zwolennikami a przeciwnikami, udostępnienie przestrzeni do głosów krytycznych. Nawet jeśli głosy krytyki zostaną odrzucone, a potrzeby społeczności lokalnej są nieuzasadnione, nie należy ich ignorować.
Ostatnim punktem seminarium była część warsztatowa „Jak rozmawiać o CCUS? Aspekty kształtujące opinię społeczną”. Uczestnicy dyskutowali w trzech grupach o dezinformacji wokół CCUS i roli nauki oraz ekspertów w debacie; aspektach społeczno-finansowych wdrażania CCUS w Polsce i zapewnieniu partycypacji społecznej w projektach CCUS. Zgodzili się, że fake newsy nie są popularne jeśli chodzi o CCS i dotyczą głównie etapu składowania dwutlenku węgla, a nie wychwytu czy transportu. Tym niemniej, zawsze trzeba być przygotowanym na możliwość ich pojawienia się. Dobrą strategią na obalanie fake newsów jest pokazywanie pozytywnych przykładów, choć takich w Polsce jeszcze nie mamy. Pilotażowy projekt CCS powinien mieć centrum informacyjne. Wśród polityków lobby nie jest zbyt rozwinięte, brakuje woli politycznej po stronie decydentów. Fachowcy często nie mają przebicia politycznego, praca rządu nad legislacją nie jest też ciągła. Ciężko jest powiedzieć, kto dokładnie w parlamencie i rządzie odpowiada za temat CCS-u, a nie ulega wątpliwości, że to państwo powinno wziąć na siebie główną odpowiedzialność z tym związaną. Natomiast wśród organizacji pozarządowych przeciwnych rozwijaniu omawianych technologii są głównie organizacje nieobywatelskie, które działają przeciwko konkretnemu inwestorowi.
Jak pokazują badania Głównego Instytutu Górnictwa z 2022 roku, partycypacja społeczna jest ważna i oczekiwana w różnych krajach – aż 72% Hiszpanów uważa to za bardzo ważne, żeby władze lokalne informowały społeczeństwo; podobny procent uważa to za bardzo ważne, żeby obywatele aktywnie angażowali się w procesy decyzyjne (w Polsce 44%). 41% Hiszpanów (26% Polaków) uważa, że proces decyzyjny dotyczący implementacji CCS jest bardzo niesprawiedliwy lub niesprawiedliwy.
Czy w Polsce obywatele mają wystarczający wpływ na podejmowane decyzje dotyczące CCS? To zależy, gdyż w przypadku składowania czy transportu ich zaangażowanie jest wykluczone przez prawo, co w świetle przedstawionych wyżej statystyk jest więc rozwiązaniem ryzykownym. Z kolei przy wychwycie dwutlenku węgla projekty muszą przechodzić przez konsultacje społeczne, można też zaskarżyć decyzję środowiskową. Jednakże dobra praktyka i CSR zobowiązują i w interesie firm jest rozmawiać z ludźmi, niezależnie, co mówi prawo. Przedstawiciele biznesu doskonale zdają sobie z tego sprawę i w wielu przypadkach są już w kontakcie z gminami, od których to trzeba zacząć dialog. Warto mieć jednak na uwadze, że władze lokalne zajmują się dekarbonizacją na bardzo wysokim poziomie ogólności.
***
Seminarium zgromadziło ponad 60 słuchaczy. Były to dwa dni żywej dyskusji i ciekawych wniosków do wykorzystania w niedalekiej przyszłości. Choć to ostatnie wydarzenie z tej serii, w projekcie zaplanowane są jeszcze m.in. spotkania Klastra CCUS.pl oraz wydanie szeregu raportów. Zachęcamy do obserwowania naszych kanałów w mediach społecznościowych: LinkedIn oraz X!